สารจาก “สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์” (ป.อ. ปยุตฺโต)

ข้อความที่ว่า “เพราะฝึกตน คนจึงประเสริฐได้” นั้น อธิบายถึงลักษณะเฉพาะของมนุษย์ที่แตกต่างจากสัตว์อื่น กล่าวคือ สัตว์อื่นทั้งหลายสามารถดำรงชีวิตอยู่ได้โดยไม่ต้องอาศัยการฝึกฝนใดๆ เพียงแค่อาศัยสัญชาตญาณที่มีอยู่ในตัวก็เพียงพอแล้ว ในขณะที่มนุษย์นั้น ไม่สามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ด้วยสัญชาตญาณเพียงอย่างเดียว จำเป็นต้องอาศัยการฝึกฝนและพัฒนาตนเองอยู่ตลอดเวลา

กล่าวอีกนัยหนึ่ง มนุษย์เป็นสัตว์ที่ต้องมีการศึกษา หมายถึง การเรียนรู้และพัฒนาตนเองในทุกๆ ด้าน ทั้งด้านร่างกาย จิตใจ อารมณ์ และสติปัญญา การฝึกฝนตนเองนี้จะช่วยให้มนุษย์สามารถพัฒนาศักยภาพที่มีอยู่ในตัวให้เต็มที่ เกิดเป็นความรู้ ความสามารถ และความประเสริฐต่างๆ

ข้อความนี้สอดคล้องกับพุทธพจน์ที่ว่า “ทนฺโต เสฏโ มนุสฺเสสุ” แปลว่า “ในหมู่มนุษย์ ผู้ที่ฝึกแล้วประเสริฐสุด” หมายถึง ผู้ที่ใฝ่ศึกษา ฝึกฝนตนเองอยู่เสมอ ย่อมเป็นผู้ประเสริฐกว่าผู้ที่ไม่สนใจที่จะฝึกฝนตนเอง

ตัวอย่างของการฝึกฝนตนเองที่จะช่วยให้มนุษย์ประเสริฐได้นั้น มีหลายประการ เช่น

• การศึกษาเล่าเรียน เพื่อเป็นพื้นฐานความรู้และทักษะต่างๆ ที่จำเป็นต่อการดำรงชีวิต
• การฝึกฝนพัฒนาทักษะการทำงาน เพื่อเป็นมืออาชีพที่มีความสามารถ
• การฝึกฝนพัฒนาจิตใจ ให้มีความดีงาม รู้จักรักและเมตตาผู้อื่น
• การฝึกฝนพัฒนาสติปัญญา ให้มีความรอบรู้ รอบคอบ ตัดสินใจได้อย่างถูกต้อง

การฝึกฝนตนเองนั้น เป็นสิ่งที่สามารถทำได้ตลอดชีวิต ไม่ว่าเราจะอยู่ในวัยใดก็ตาม การฝึกฝนตนเองจะช่วยให้เราพัฒนาตนเองให้เป็นคนที่ดียิ่งขึ้น มีชีวิตที่สมบูรณ์และมีความสุขมากขึ้น